COVID-19 và Lão hóa
Khi tôi viết điều này, Worldometer ngày 21 tháng 3, 2022 tính toán số ca tử vong của Hoa Kỳ do Covid là 999,792. Ngày mai chúng ta sẽ đạt một triệu. Một số trang web tính toán những trường hợp tử vong này và Worldometer dường như là một trong những số liệu cao nhất, nhưng trong vài ngày tới, tất cả chúng phải hơn một triệu.
Trong Chiến tranh thế giới thứ hai, Hoa Kỳ mất khoảng 400.000 người thiệt mạng nhưng kẻ thù hầu hết ở "đằng kia". Nhân dân Hoa Kỳ đã hy sinh những thứ xa xỉ phẩm cá nhân để chiến thắng kẻ thù - khẩu phần đường, thịt, dầu ăn, đồ hộp, xăng, lốp xe. Và họ đã làm được. Kẻ thù của ngày hôm nay không ở đó. Nó ở mọi nơi. Và những tác động gì của Covid-19 đến quá trình lão hóa của chúng ta?
Mời các bạn xem bài viết của Emily Sohn, trên tạp chí Nature dưới đây.
Đại dịch COVID-19 có thể làm chúng ta già đi như thế nào
Bệnh truyền nhiễm, sự cô đơn và căng thẳng có thể ảnh hưởng đến quá trình lão hóa tế bào, khiến chúng ta yếu đi và giãm thọ.
Emily Sohn
Khi đại dịch COVID-19 tiếp tục, chúng ta có thể cảm thấy
mình đang già đi nhanh hơn trước. Điều đó không có gì lạ cả. Lão hóa nhanh có
thể là kết quả của một số yếu tố, một số yếu tố đã được nhấn mạnh bởi đại dịch.
Tiếp xúc với các bệnh truyền nhiễm, căng thẳng mãn tính và cô đơn đều có thể ảnh
hưởng đến quá trình lão hóa, làm trầm trọng thêm tình trạng sức khỏe và rút ngắn
tuổi thọ.
Tuy nhiên, khi các nhà khoa học trở nên thành thạo hơn trong
việc đo lường sự lão hóa trong cơ thể, rõ ràng là một số người có khả năng chống
chịu đáng kể với những yếu tố này và những tác nhân gây căng thẳng khác - một
quan sát đã thúc đẩy nghiên cứu về cách trải nghiệm cuộc sống có thể làm chậm
quá trình lão hóa.
Luigi Ferrucci, bác sĩ lão khoa và nhà dịch tễ học tại Viện
Lão hóa Quốc gia Hoa Kỳ ở Baltimore, Maryland, cho biết cho đến khoảng 20 năm
trước, các nhà khoa học cho rằng quá trình lão hóa là không thể thay đổi và xảy
ra với tỷ lệ như nhau đối với tất cả mọi người. Mặc dù có vẻ như một số người vẫn
sống khỏe mạnh lâu hơn những người khác sống cùng khoảng thời gian đó, nhưng dường
như không có cách nào để thay đổi sự suy giảm sinh lý hoặc nhận thức mà các cá
nhân trải qua khi họ già đi.
Ferrucci nói rằng kiểu suy nghĩ đó bắt đầu thay đổi vào những
năm 1980, khi các nhà nghiên cứu liên kết những biến đổi gen nhỏ ở loài giun Caenorhabditis elegans dẩn đến tuổi thọ
dài hơn đáng kể. Điều này chỉ ra các con đường can thiệp tiềm năng (1). Nghiên
cứu sau đó đã xác định nhiều loại gen có tác dụng tương tự thông qua các cơ chế
khác nhau ở chuột và các loài động vật có vú khác. Một số đột biến di truyền
cũng có liên quan đến tuổi thọ cực cao ở con người.
Không chỉ gen và các con đường can thiệp tiềm năng có thể ảnh
hưởng đến quá trình lão hóa. Ngày càng nhiều nghiên cứu được công bố trong hai
thập kỷ qua cho thấy rằng lão hóa cũng có thể bị ảnh hưởng bởi những thay đổi
hành vi, chẳng hạn như hạn chế calo hấp thu và các can thiệp dược lý. Những yếu
tố bên ngoài này có thể làm thay đổi cả tuổi sống lâu (bao lâu một người sống)
và tuổi sống khõe (bao lâu họ vẫn khỏe mạnh).
Và điều đó đã làm tăng khả năng trêu ngươi rằng chúng ta có
thể làm chậm quá trình lão hóa. Ferrucci nói rằng điều này sẽ biến đổi y học.
Thay vì giải quyết từng vấn đề sức khỏe như bệnh tim mạch hoặc ung thư, phương
pháp chống lão hóa có thể giải quyết nhiều vấn đề sức khỏe cùng một lúc. Ông
cho biết thêm: “Chúng tôi vẫn biết rất ít về việc điều trị cho những bệnh nhân
mắc nhiều bệnh đa bệnh phức tạp, đây thực sự là phần lớn bệnh nhân đến khám bệnh.
Ferrucci cho biết: Hiểu sâu hơn về đặc điểm sinh học của quá
trình lão hóa và ảnh hưởng của nó đối với tính nhạy cảm với bệnh tật có thể dẫn
đến các biện pháp can thiệp để làm chậm quá trình lão hóa. Nhưng trước tiên các
nhà khoa học cần một phương pháp đáng tin cậy để đo tốc độ lão hóa.
Một trong những cách tiếp cận hứa hẹn nhất, ngoại di truyền,
đã xuất hiện cách đây khoảng một thập niên, khi các nhóm methyl được tìm thấy gắn
vào DNA và điều chỉnh hoạt động của gen (xem trang S20). Tại các vị trí cụ thể
trong bộ gen, các nhóm methyl tích tụ theo thời gian. Vào năm 2013, các nhà
nghiên cứu tại các Học viện bao gồm Đại học California, Los Angeles và Đại học
Tứ Xuyên ở Trung Quốc đã phát triển các thuật toán có thể tính toán tuổi trên
cơ sở ngoại di truyền của một người dựa trên các mẫu này (2,3).
Ferrucci nói, những chiếc đồng hồ đếm tuổi trên cơ sở ngoại di
truyền này đã trở nên tinh vi, chính xác và mang tính tiên đoán hơn. Với một mẫu
máu hoặc mô, các nhà khoa học hiện có thể so sánh tuổi tế bào trên cơ sở ngoại di
truyền của một người với tuổi theo thứ tự thời gian của họ. Ferrucci cho biết,
nếu tuổi trên cơ sở ngoại di truyền của chúng lớn hơn tuổi theo thứ tự thời
gian, các nghiên cứu cho thấy mối tương quan nhỏ nhưng đáng kể với khả năng sức
khỏe kém hơn, đau nhiều hơn và nguy cơ tử vong sớm cao hơn, Ferrucci nói.
Tuổi trên cơ sở ngoại di truyền không phải là chiến lược duy
nhất mà các nhà khoa học đang sử dụng. Ronald DePinho, một nhà nghiên cứu sinh
học ung thư tại Trung tâm Ung thư MD Anderson của Đại học Texas ở Houston, cho
biết lão hóa có liên quan đến một loạt các trạng thái thoái hóa bao gồm chết hoặc
lão hóa tế bào, viêm mô và rối loạn chức năng trao đổi chất. Những kết quả này
là do sự cố trong chức năng các ty thể, sự giao tiếp tế bào, quá trình sửa chữa
DNA và các quá trình khác.
Nghiên cứu sâu rộng trong nhiều thập niên của DePinho và các
đồng nghiệp (4), trong số những người khác, đã liên kết những dấu hiệu lão hóa
này với rối loạn chức năng trong các telomere ở các đầu của nhiễm sắc thể.
Telomere ngắn hơn một cách có thể dự đoán được trong suốt thời gian tồn tại, và
một số nhà khoa học sử dụng chiều dài của chúng làm thước đo tuổi tế bào.
Việc tìm kiếm các dấu hiệu sinh học về lão hóa cũng bao gồm
proteomics, khi các nhà nghiên cứu tìm kiếm các protein liên quan đến các quá
trình liên quan đến lão hóa như viêm và lão hóa. Ferrucci và các đồng nghiệp đã
xác định được 651 loại protein có liên quan, và trong một nghiên cứu năm 2020
đã tìm thấy "dấu hiệu tuổi protein" 76 protein dự đoán các bệnh mãn
tính và tỷ lệ tử vong(5).
Khi số lượng đồng hồ sinh học ngày càng tăng, “chúng tôi
đang tinh chỉnh chúng cho đến khi chúng tôi tìm thấy thứ gì đó đủ tốt để sử dụng
trong lâm sàng,” Ferrucci nói. Họ có thể xác định những người đang trên đà lão
hóa nhanh và có thể hưởng lợi từ các biện pháp can thiệp. Hoặc chúng có thể được
sử dụng để đánh giá liệu các phương pháp điều trị có giúp làm chậm quá trình
lão hóa hay không. Một chiếc đồng hồ đáng tin cậy để đo hành trình thời gian trên
tế bào cũng có thể cho chúng ta biết cho đến nay đại dịch đã làm chúng ta già
đi bao nhiêu.
Liên kết với các việc
cãm nhiễm các bệnh truyền nhiễm
Các biến thể di truyền ảnh hưởng đến tốc độ già đi của con
người, nhưng các hành vi và sự kiện cuộc sống cũng có thể ảnh hưởng đến tuổi trên
cơ sở ngoại di truyền - bao gồm cả việc cãm nhiễm các bệnh truyền nhiễm. Các
nghiên cứu cho thấy rằng nhiễm HIV, chẳng hạn, làm tăng tốc độ lão hóa và chết
của các tế bào miễn dịch(6). Ferrucci cho rằng vi rút SARS-CoV-2 gây ra
COVID-19 cũng có thể dẫn đến các chứng viêm mãn tính và tăng tốc độ lão hóa
sinh học.
Rõ ràng ban đầu trong đại dịch rằng những người lớn tuổi, đặc
biệt là những người có bệnh lý nền, đặc biệt có khả năng gặp các phản ứng viêm
không kiểm soát được gọi là bão cytokine, cũng như các triệu chứng nghiêm trọng
và tử vong do COVID-19. Điều này có thể một phần là do khi con người già đi, họ
có nhiều khả năng có lượng dấu hiệu viêm trong máu cao hơn, Ferrucci nói. Một
giả thuyết, được gọi là viêm, cho rằng tình trạng viêm này góp phần làm tăng
nguy cơ (7) không chỉ đối với trường hợp nghiêm trọng của COVID-19, mà còn đối
với bệnh tim mạch, bệnh thận, sa sút trí tuệ, ung thư và các vấn đề khác trở
nên phổ biến hơn theo tuổi tác.
Trong COVID-19, viêm dường như phát sinh thông qua một số
con đường, bao gồm cả sự lão hóa tế bào, DePinho nói, dẫn đến một loạt các phản
ứng miễn dịch bao gồm việc tiết ra các cytokine và các phân tử gây viêm khác. Sự
lão hóa của tế bào cũng có liên quan đến ung thư, viêm xương khớp và các bệnh
liên quan đến lão hóa khác.
Ferrucci nói rằng những quá trình đó có thể ảnh hưởng đến mọi
người ở mọi lứa tuổi. Khi phản ứng viêm với vi rút COVID-19 cao, hệ thống miễn
dịch có thể trở nên kém phục hồi trong thời gian dài, có khả năng khiến một số
người kém khả năng chống lại tác động của lão hóa. Ông cho biết thêm: “Các cơ
chế bù đắp của chúng đã bị tiêu hao khi chiến đấu với COVID-19.
Đừng căng thẳng
Laura Fonken, một nhà khoa học thần kinh tại Đại học Texas ở
Austin, cho biết ngay cả đối với những người chưa bao giờ bị nhiễm virus, đại dịch
COVID-19 vẫn gây căng thẳng - đặc biệt là đối với những người đã bị căng thẳng.
Mất việc làm, lo lắng về sức khỏe, bệnh tật và cái chết của những người thân
yêu đã làm tăng thêm sự lo lắng đáng kể cho chính căn bệnh này.
Nhà tâm lý học Erika Wolf thuộc Trường Y Đại học Boston và
Trung tâm Quốc gia về PTSD, thuộc Bộ Cựu chiến binh Hoa Kỳ, cho biết khi các
trường học đóng cửa trong nhiều tháng, các bậc cha mẹ đã phải vật lộn để giám
sát con mình trong khi làm việc riêng.
Căng thẳng cũng có thể góp phần làm tăng tốc độ lão hóa,
nghiên cứu cho thấy. Khi trải qua một thời gian dài, nó có liên quan đến bệnh
tim, tiểu đường và sự lây lan của ung thư, cũng như các bệnh mãn tính khác. Và
các phản ứng sinh lý có thể bắt đầu từ trẻ.
Các nghiên cứu cho thấy, trẻ em sống trong môi trường kinh tế
xã hội kém, dậy thì sớm hơn so với trẻ em có nguồn gốc khá giả, dậy thì sớm có
liên quan đến nhiều vấn đề sức khỏe và tuổi thọ ngắn hơn. Ở tuổi trưởng thành sớm,
việc tiếp xúc với chấn thương và các tình trạng như rối loạn căng thẳng sau chấn
thương (PTSD) có thể bắt đầu biểu hiện dưới dạng các bệnh liên quan đến lão
hóa.
Bằng cách nghiên cứu một nhóm các cựu quân nhân Hoa Kỳ ở độ
tuổi ngoài 30 từng phục vụ ở Iraq và Afghanistan, Wolf đã ghi nhận tỷ lệ hội chứng
chuyển hóa tăng cao. Các triệu chứng bao gồm béo phì và huyết áp cao, do đó làm
tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường, các vấn đề về tim và bệnh Alzheimer. Các
nghiên cứu khác đã phát hiện ra tỷ lệ cao hơn của hội chứng chuyển hóa, bệnh
Alzheimer’s khởi phát sớm và các dạng sa sút trí tuệ khác ở các cựu chiến binh
mắc PTSD.
Bằng cách sử dụng đồng hồ đếm tuổi trên cơ sở ngoại di truyền,
Wolf và các đồng nghiệp đã liên kết PTSD với tuổi trên cơ sở ngoại di truyền
cao hơn mong đợi ở các cựu chiến binh trẻ tuổi. Dữ liệu của họ cho thấy trong số
các triệu chứng của PTSD, tình trạng tăng động, tức giận và ngủ kém là những yếu
tố tiên đoán đặc biệt cho quá trình lão hóa nhanh. Các cựu chiến binh có dấu hiệu
lão hóa trên cơ sở ngoại di truyền nhanh cũng hoạt động kém nhất trong các bài
kiểm tra nhận thức và cho thấy sự suy giảm nhiều hơn về tính toàn vẹn cấu trúc
của các vùng não chịu trách nhiệm điều hành so với các cựu chiến binh có ít lão
hóa tế bào hơn.
Các nghiên cứu về những động vật bị căng thẳng cho thấy rằng
các tế bào miễn dịch trong não của chúng bắt đầu trông giống như những gì bạn
mong đợi sẽ thấy trong một bộ não lão hóa. Fonken cho biết chúng dễ bị viêm khi
bị kích thích. Tình trạng viêm ở mức độ thấp, lâu dài có thể ảnh hưởng đến chức
năng nhận thức - và một số dữ liệu cho thấy COVID-19 cũng có thể gây ra.
Để điều tra mối liên hệ giữa căng thẳng và não bộ, Wolf và
các đồng nghiệp đang sử dụng hình ảnh cộng hưởng từ (MRI) và quang phổ cộng hưởng
từ để nghiên cứu một nhóm cựu chiến binh có độ tuổi trung bình là 65 mà họ đã
theo dõi trong 15 năm. Các nhà nghiên cứu đang đo lường tình trạng viêm thần
kinh và đánh giá trí nhớ, chức năng điều hành và các chỉ số khác về sức khỏe nhận
thức. Họ hy vọng sẽ tìm ra cách dự đoán những ai có nguy cơ bị suy giảm nhận thức
và lão hóa nhanh nhất do chấn thương và căng thẳng mãn tính. Cô nói vì đại dịch
bắt đầu trong quá trình nghiên cứu, nên nó có thể tiết lộ trải nghiệm ảnh hưởng
đến quá trình lão hóa như thế nào.
Dữ liệu cho thấy đại dịch đã làm trầm trọng thêm mối liên hệ
giữa căng thẳng và lão hóa. Khi nó bắt đầu, Wolf và các đồng nghiệp đã kiểm tra
các cựu chiến binh và phát hiện ra các triệu chứng PTSD nghiêm trọng hơn và các
vấn đề với việc lạm dụng rượu. Ngược lại, những người có các triệu chứng lạm dụng
rượu có nhiều khả năng cho biết họ đã bị nhiễm COVID-19. Các kết quả đã được đệ
trình để công bố cho thấy rằng mọi người có thể bị mắc vào một chu kỳ căng thẳng
mãn tính và sức khỏe ngày càng xấu đi. Bà nói: “Có ý kiến cho rằng một số người
có nguy cơ bị lão hóa nhanh hơn khi đối phó với đại dịch, và điều đó có thể
liên quan đến thực tế là họ đã có quá trình này.”
Vẫn chưa rõ làm thế nào mà căng thẳng có thể đẩy nhanh quá
trình lão hóa, nhưng một số nghiên cứu đã liên kết căng thẳng mãn tính với độ
dài telomere ngắn lại. Điều này có vẻ như là do nồng độ hormone căng thẳng
cortisol tăng cao thúc đẩy các con đường gây tổn hại đến telomere, đặc biệt là
trong nhiều năm hoặc nhiều thập niên, DePinho nói. Một nghiên cứu ban đầu quan
trọng từ năm 2004 cho thấy rằng những phụ nữ tiền mãn kinh có mức độ căng thẳng
cao sẽ có telomere đủ ngắn để thể hiện ít nhất một thập niên lão hóa quá mức so
với những phụ nữ có mức độ căng thẳng thấp. Một nghiên cứu năm 20169 của một số
cùng tác giả, bao gồm nhà tâm lý học Elissa Epel tại Đại học California, San
Francisco, bao gồm 16 năm dữ liệu từ hơn 4.500 người. Nó phát hiện ra rằng các
sự kiện bất lợi trong thời thơ ấu, chẳng hạn như căng thẳng trước khi sinh của
người mẹ và trải nghiệm lạm dụng lặp đi lặp lại, dẫn đến việc rút ngắn nhanh
hơn các telomere ở tuổi trưởng thành. Mỗi trải nghiệm bất lợi làm tăng 11% nguy
cơ có telomere ngắn.
Các telomere ngắn lại cản trở khả năng sửa chữa tổn thương của
cơ thể. DePinho nói: “Đặt vấn đề này trong bối cảnh COVID, căng thẳng triền
miên không dứt có thể đẩy nhanh quá trình lão hóa hơn nữa,“ điều này sẽ dẫn đến
giảm khả năng phục hồi ”.
Các liên kết rất phức tạp, Wolf nói thêm. Công trình của cô
đã tìm ra mối liên hệ giữa quá trình lão hóa nhanh và các hành vi có liên quan
đến PTSD, chẳng hạn như rối loạn sử dụng rượu và dinh dưỡng kém, cho thấy rằng
sự tương tác giữa căng thẳng và hành vi là những gì ảnh hưởng đến các quá trình
sinh học.
Di truyền cũng quan trọng. PTSD có nhiều khả năng liên quan
đến quá trình lão hóa biểu sinh tăng tốc ở những người có một biến thể nhất định
trong gen gọi là Klotho, được đặt theo tên một nữ thần Hy Lạp, theo thần thoại,
quay vòng thời gian và xác định tuổi thọ của con người.
Ở nhà một mình
Vào giữa tháng 4 năm 2020, 89 quốc gia đã tiến hành khóa cửa,
ảnh hưởng đến hơn một phần ba dân số thế giới, theo một bài báo năm 2020 của
Bei Wu, một nhà lão khoa học tại Đại học New York. Người lớn tuổi có nhiều khả
năng gặp phải các triệu chứng nghiêm trọng do COVID-19, vì vậy họ đặc biệt dễ bị
cô lập trong thời gian khu vực bị phong tỏa. Các nhà dưỡng lão đã đóng cửa
không cho khách đến thăm, và nhiều dịch vụ y tế và chương trình xã hội cũng ngừng
hoạt động. Trước đại dịch, 43% người lớn tuổi ở Hoa Kỳ cho biết cảm thấy cô
đơn, theo một báo cáo năm 202011 từ Học viện Khoa học, Kỹ thuật và Y học Quốc
gia.
Giãn cách xã hội là một chiến lược quan trọng để làm chậm sự
lây lan của bệnh truyền nhiễm, nhưng nó có thể khiến mọi người khó phục hồi sau
COVID-19 nếu họ bị nhiễm bệnh, DePinho nói. Một số nghiên cứu trên chuột phát
hiện ra rằng sự cô lập sau đột quỵ dẫn đến kết quả tồi tệ hơn, cả về thể chất
và tinh thần. Căng thẳng khi ở một mình có lẽ là một nguyên nhân chính.
Sống lâu và thịnh vượng
Bất chấp nhiều yếu tố như căng thẳng, cô lập, bệnh tật và những
lo lắng khác của thời đại dịch có thể ảnh hưởng đến sức khỏe, một số người
vẫn tiếp tục sống lâu và khỏe mạnh sau khi chịu đựng những khó khăn cùng cực.
Trong số này có một số người sống sót sau sự kiện Holocaust đã sống ở độ tuổi
90 trở lên. Một số nhà khoa học muốn tìm hiểu điều gì khiến những người này trở
nên kiên cường như vậy - và những người còn lại trong chúng ta có thể nuôi dưỡng
nó như thế nào. “Mọi người có thể trải qua cùng một chấn thương và có những kết
quả rất khác nhau,” Fonken nói.
Cuối cùng có thể có hy vọng chống lại sự lão hóa nhanh chóng
mà nhiều người cảm thấy họ đang trải qua trong thời gian căng thẳng này. Trong
nghiên cứu với chuột, nhóm của DePinho và những người khác đã phát hiện ra rằng
việc loại bỏ các tế bào già đi có thể kéo dài tuổi thọ hơn một phần ba. Hiện tại,
các chuyên gia khuyến nghị một loạt các chiến lược lối sống dựa trên bằng chứng thực tế để chống lại tác động lão hóa của đại dịch.
DePinho nói, chỉ cần tập thể dục 15 phút mỗi ngày có thể làm
tăng tuổi thọ của bạn thêm 5 năm và giảm 14% tỷ lệ mắc các bệnh liên quan đến
tuổi tác như Alzheimer, ung thư và tiểu đường. Ngồi thiền có thể làm giảm mức
cortisol, trong khi duy trì cân nặng hợp lý có thể làm dịu phản ứng viêm và chế
độ ăn nhiều trái cây và rau quả có thể chống lại tác động của stress oxy hóa.
Không hút thuốc cũng có ích và ngủ đủ giấc có chất lượng cao có thể chống lại
quá trình lão hóa nhanh chóng.
Wolf nói: “Đó không phải là một câu chuyện ảm đạm và u ám.
“Có rất nhiều y văn thực nghiệm trên động vật cho thấy rằng tập thể dục và đặc biệt là
dinh dưỡng có tác động lớn đến các tiến trình lão hóa tế bào. Tôi nghĩ rằng có
những cơ hội để can thiệp vào quá trình này ”.
Minh Phạm
Nguồn
https://www.nature.com/articles/d41586-022-00071-0
Nhận xét
Đăng nhận xét